Tükenmiş sendromunda , yaşanmış duyguların ağırlığı, depresyonun verdiği huzursuzluk ve umutsuzluk, boşlukta hissi, çaresiz hissetmek gibi duyguların yoğun yaşanması durumudur. Tükenmiş sendromunda tanı zor koyulur çünkü rahatsızlık gizli seyir eder. Depresyon, anksiyet, yoğun stres durumu tükenmişlik ile karıştırılabilmektedir. Bazı durumlarda bu durum iç içe geçmiş şekilde de olabilir. Tükenmişlik sendromunda belirtiler çeşitlilik gösterir. Bunlar; duygusal belirtiler, fiziksel belirtiler, davranış bozukluğu üzerine belirtiler, bilişsel belirtiler ve motive olma yönünde ki belirtiler olarak ayrılmaktadır. Bu sendromların da kendi içinde kişinin kendisi ve dış çevre ile ilişkilerinin nasıl olduğu ayrı ayrı incelenmektedir.
Tükenmişlik Sendromu Nedir?
Günümüzde tükenmişlik sendromu üzerine yaygın bir tanı görülmekte. Başarısızlıkların, yaşanmış olaylardan kaynaklı yıpranmaların, enerji ve kişinin manevi gücünün azlığından ve toplumsal olarak tatmin olamamasından kaynaklanan tükenme hissiyatı olarak nitelendirilen durumdur. Tükenmişlik bir hastalıktan ziyade bir sendromdur. Tükenmişlik psikolojik çöküntüyü yani depresyonu tetikler. Günümüz toplumu tüketim odaklı olmaya başlamıştır ve herkes bir tüketim yarışı içerisindedir. Kişilerin bu durumu bilinçli yapılmadığından dolayı memnuniyetsizlik ve huzursuzluk hissine kapılmalarına neden olmaktadır. Tükenmişlik sendromun en sık görüldüğü noktalardan birisi tüketim üzerine yapılan tespitlerde ortaya çıkmaktadır. Tükenmişlik Sendromu ilk kez 1974’de Herbert Freudenberger tarafından tanımlanmıştır. Herbert’a göre; bireylerin başarısız olma, yıpranmışlık, enerjisinin ve gücünün azalması ve tatmin olunmayan istek, arzu sonucunda içsel tükenmişlik hissidir. Günümüzde tükenmişlik sendromunun kabul edildiği tanım, Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MBI)’ni geliştiren Maslach tarafınca yapılmıştır. Tükenmişlik sendromu aniden ortaya çıkan bir rahatsızlık değildir. Yavaşça ve sinsice ilerler. Fiziksel, psikolojik ve davranışlar üzerine incelemeler yapılır bu tanı koyulurken. Bu üç kategoride incelenen sendrom kişiden kişiye de farklılık göstermektedir.
Tükenmişlik Sendromu Belirtileri
Tükenmişlik sendromunun belirtilerinde, duygusal temelli, bilişsel temelli, fiziksel temelli, davranışsal temelli ve motivasyonel temelli belirtiler gözlemlenir.
Duygusal Belirtileri: Kişinin endişe, karamsarlık ve anlık olarak değişen ruh ce duy durumu ile alakalıdır. Kişiler genellikle bu durumda kaygı duyma oranları çok yüksektir ve gerginlik hissederler. Sebepsiz ağlamalar görülür ve duygularını kontrol etmekte zorlanırlar. Sosyal çevre ile bireyleri dinleme ve anlamaya oldukça kapalı olurlarken, durgundurlar ve mesafeli davranmayı tercih ederler. Çalışma alanlarında memnuniyetsizdirler ve tatmin olma duygusu azdır.
Zihinsel Belirtiler: Zihinsel belirtilerde, yetilerde yavaşlama gözlemlenir, dikkat eksikliği oldukça fazladır, unutkanlık çok sıklaşmaya başalar, sınırlı düşünme olanağına sahiptirler, kalıplaşmış düşünce yapısını benimsemeye başlarlar, iletişim kurmada ve karar vermede güçlük çekerler. Yalnız kalındığı durumlarda olayla tek başına mücadele etme yetisi azalır. Tek başına yaşayabilmeyi ve üstünden gelebilmeyi kabullenmezler. Bu durum kişinin karşında ki kişiler ile iletişimini oldukça kötü etkiler, hep ben merkezli bir tavır sergilediği gözlemlenir ve empati yetisini kaybeder. Bu tavırları sergileyen kişilerde merkezden uzaklaştırılarak çevre tarafından yalnızlığa sürüklenirler ve bu süreç döngü halinde devam eder.
Fiziksel Belirtiler: Fiziksel belirtiler kendi aralarında üç kategoriye ayrılmıştır. Fiziksel yakınmalar söz konusudur. Bunun içeriğine girecek olur isek kişinin baş ağrısı, kas ve eklem ağrısı şikayetleri gözlemlenir. Sinirlerinde çekilmeler, yorgunluk ve sık hastalanmalar görülür. Bu durum tamamen kişinin kendini kötü hissetmesi ve sinir sistemlerinin zarar görmesi ile alakalıdır. Bağışıklık ve sinir sistemi zarar gören kişide buna bağlı diğer sağlık sorunları oluşmaya başlar. Psikosomatik yakınmalar; kalp rahatsızlıkları, solunum ve nefes alma üzerinde zorluklar yaşanması, ülser, şeker ve astım hastalıklarını tetikler. Fizyolojik yakınmalar ise, kalp çarpıntısı sık görülür ve hipertansiyon oldukça çok rastlanan rahatsızlıklardandır.
Davranışsal Belirtiler: Davranış üzerinde normalden farklı davranmalar seyreder. Sigara ve alkol tüketimi gözlemlenir. Kişi aşırı hareket ve taşkınlık yaparak dikkat yoğunlaştırmaya çalışır. Dengesiz beslenmeler, sakarlıklar ve kaza yapma olasılıkları oldukça yüksektir. Saldırgan ve öfkeli tavırlar sergilerler. Ani tepkiler gösterirler ve ilişkilerini zedelemeye oldukça meyillidirler. Olumsuz ve kırıcı konuşma şekline sahiptirler ve etrafından sürekli tepki görür. Performans düşüklüğü de bu belirtiler arasında sık rastlanır. Kişinin davranışları döngü halinde birbirini etkilemektedir. Her olumsuzluk diğer bir olumsuzluğu doğurmaktadır. Kişinin kendini ve çevresini analiz etme yetisi yoktur.
Motivasyonel Belirtiler: Kişilerin merak ve ilgilerinde azalmalar vardır. Hayal kırıklığına uğramaktan korkarlar ve memnuniyetsiz oldukları için hep hayal kırıklığına uğramaktadırlar. Bir olaya karşı normalden fazla şaşırırlar. Cesaretlerini kaybetmişlerdir. Psikolojik olarak çöküntüye uğradıkları için kendilerinden çok fazla ödün vermişlerdir ve iletişim yetilerini zayıflatmışlardır.
Tükenmişlik Sendromu Testi Nasıl Yapılır?
Tükenmişlik sendromu bir kan tahlili ile belli olabilen bir rahatsızlık değildir. Psikolojik rahatsızlıkların çoğu uzmanlar tarafından gözlem ile tanımlanır. Kişinin sergilediği hareketlere ve tavırlara, toplumsal yaşamda ki ilişkilerine bakılarak anlaşılabilir. Kişinin kendisine de bu tanıyı koyabilmesi zordur. Depresyon ile tükenmişlik sendromu karıştırılmaktadır. Belirtileri açısından oldukça benzer olmalarına rağmen farklılık göstermektedirler. Depresyon tükenmişlik sendromunu tetikleyebilir. Eğer psikolojik anlamda rahatsızlık hissediyorsanız bir uzmana danışmanızda yarar vardır.
Tükenmişlik Sendromu Tedavisi
Tükenmişlik sendromu bireysel olarak değerlendirilmelidir. Eğer tükenmişlik depresyon kaynaklı ortaya çıkmış ise tedavi edilme gereksinimi duyulur. Sendromun tedavi şeklinde öncelikle uyku düzeni yerine oturtulur. Bunun için birkaç gün ve gece uyku için uğraşılır. Kendisini oldukça çok yıpratmış hastalar ciddi yorgunluklar yaşarlar bunun için hastanın birkaç haftalık dinlenme sürecine ihtiyacı vardır. Fonksiyonel günlük yaşam rutininin yeniden yakalanması gerekmektedir. Ciddi depresyon haline ve uzun süreli psikolojik tedavilerin önünü kesmek için düzeni yakalamak önemlidir. Hasta ve doktor arasında düzenli randevular ayarlanmalıdır. Hastalık psikolojik temelli değil yaşadığı ortam ve ya iş hayatı ile alakalı ise bu ortamlardan uzaklaşmaları önerilir. Temelli olmasa da bir süre ortamdan uzaklaşmak yararlıdır. Kişi çalıştığı ortama bağlı olarak bir psikolojik rahatsızlık geçiriyor ise bunun teşhisi konulur. Tedavi bireysel olduğu için, stresli kişilere karşı stres yönetimi terapileri uygulanabilir. İlaç tedavisi ya da psikoterapi de kişinin durumuna göre atılması gereken adımlardandır. Hastanın yaşam koşulları da tedavi süreci için önemlidir. Hastanın tedavi süreci 2 aydan daha fazla sürmüş ve de sonuç alınamamış ise hasta psikiyatrik değerlendirme için yönlendirilir.
